त्रिशंकू

त्रिशंकू

आज त्याला जाऊन तीन वर्ष झाली. पाच वर्षांचा संसार.. सुखाचा आणि समाधानाचा, संसार वेलीला लागलेलं एक फुल.. एकत्र कुटूंब दिर भावजय त्यांचा मुलगा, सासू सासरे कशाची कमी नाही...
आणि अचानक त्याचे असे निघून जाणे..
अनिकेत.. तू मला हवा होतास रे... पण आता काय उपयोग.. तू काही परत येऊ शकणार नाहीस.
मला आधार हवा होता रे... अनिकेत तू मला सोडून गेलास पण अनिल ने मला आधार दिला..
काय हरकत आहे? घरातले सगळे म्हणत होते की लग्न कर.. पण तो पुन्हा नविन डाव... संसार पुन्हा सुरु करणे सोप्पं नव्हते रे.. त्यात अक्षर ची जबाबदारी घ्यायला तयार तरी कोण होणार.
मी खुप विचार केला रे अनिकेत.. शरीराचीही गरज असते रे..
मला अनिलने जेव्हा पहिल्यांदा विचारले तेव्हा खरंच वाटेना...
असं कसं विचारु शकतो तो?
अरे तू अनिकेत चा सख्खा भाऊ ना?
पण मग विचार केला..
काय हरकत आहे. घरातच तर राहणार. अक्षरच्या पालनपोषणाचाही प्रश्न सुटेल. माझी नोकरी आहेच पण अनिलचा प्रस्ताव स्विकारला तर त्याचे आणि माझे भविष्यही सुरक्षित होईल. लोक काय म्हणतील हा प्रश्न गौण झाला मग माझ्यासाठी. हेच लोक माझ्या रिकाम्या गळ्याकडे पाहून चुकचूकत होती. संधी शोधत होते.. खोटी सहानुभूती दाखवत होते. आम्हा बायकांना सहावे इंद्रिय असते ना... लोकांच्या नजरा ओळखल्या रे मी.. सर्वांना मी हवी होती... फक्त मी.
मग अनिल च्या प्रस्तावाचा विचार केला. जे काही असेल ते इथेच.
सुख आणि सुरक्षित भविष्य..
अक्षर सुद्धा समजून घेईल हळू हळू.. बाबांच्या ठिकाणी काका..
अनघा काय बोलेल, अद्वैत काय बोलेल हे प्रश्न आले रे मनात.. पण शरीराच्या गरजेपुढे ते सर्व गौण ठरले. मी नाही रे आवरु शकले स्वतःला..
अनिल ने कबूल केलं मला आज आम्ही जातोय.. हे घर सोडून. तूला सुद्धा इथेच ठेवून...
तू माझा भूतकाळ होतास.. अनिल भविष्य आहे.. लग्न केलं तर लग्न.. नाही तर तसंच.. फक्त तूझे नाव घेऊन जातेय मी...
चंदनाचा हार घातलेल्या अनिकेतच्या फोटोला अक्षर ला नमस्कार करायला सांगून.. अर्चनाने बॅग भरायला सुरुवात केली...
...................................
तिची घुसमट मला समजत होती. सठ्ठावीसाव्या वर्षी वैधव्य येणे ही फार वाईट गोष्ट होती. अर्चना सुंदर आहे... यात काही संशय नाही. अनघा आणि माझा प्रेमविवाह, पण अनिकेतच्या अचानक जाण्याने आमच्या कुटूंबात भरपूर उलथा पालथ झाली. मी अनिकेतच्या सरणावर कबूल केलं की अर्चना आणि अक्षरला कधीही अंतर देणार नाही....
तेव्हा अजिबात वाटलं नाही की परिस्थिती अशी येईल.
एका क्षणी तिच्याबद्दल जी भावना उचंबळून आली ती मी रोखू शकलो नाही हीच माझी चुक. अक्षरची जबाबदारी मी घ्यायला तयार होतो, पण अर्चनाची संपूर्ण जबाबदारी कशी आणि कोणत्या नात्याने घेणार. लोक काय.. बोलणारे बोलतील. मला त्यांची चिंता कधीच नव्हती.
पण ज्या क्षणी अनघाने आम्हाला एकत्र पाहीलं तो क्षण नसता आला तरच बरे झाले असते. मी पर्याय ठेवला अनघा समोर पण तो तिने धुडकावला. अर्चनाला शरीरसुख हवे होते त्याचबरोबर मानसिक स्थैर्य आणि आधाराची गरज होती. इतर कोणात शोधला असता तर कुटूंबावर डाग लागला असता किंवा फसवणूक तरी झाली असती.
माझ्यामते मी दिलेला पर्याय अजिबात चुकीचा नव्हता. घरातली गोष्ट घरातच राहीली असती.
अनघाचा त्रागा समजण्यासारखा होता.. पण त्याला काही अर्थ नव्हता. तिने जरा विचार केला असता तर... हे जे होतंय ते झाले नसते. अद्वैत ला समजावणे जरा कठीणच होणार आहे. "बाबा काकीसोबत का गेले " या प्रश्नाचे उत्तर अनघालाच द्यायचे होते. अद्वैत काय आणि अक्षर काय दोन्ही आमच्या घराचे वारस...
जबाबदारी अजिबात नाकारत नाही मी..
ना अनघाची... ना अद्वैतची... मी फक्त साथ देतोय.. अर्चनाला... अक्षरला..
अनिकेत मी तुझा विश्वासघात नाही केलाय.. तू अर्धवट टाकलेली जबाबदारी उचलतोय..
खिडकीकडे तोंड करुन बसलेल्या अनघा कडे आणि रडत असलेल्या अद्वैत कडे एकवार बघून अनिल बॅग घ्यायला खाली वाकला.
...............................
काय होती माझी चुक??
सांग ना रे.. मला हे असे आयुष्य देऊन कसा सुखी राहशील तू.. अनिल?
तुझ्यावर विश्वास टाकून, घरातल्या लोकांचा विरोध पत्करुन मी तुझ्यासोबत लग्न करुन या घरात आले. अर्चना अनिकेतची होती.. माझ्यानंतर आली.. मी नसेन तिच्या इतकी सुंदर. पण ती तुझ्या दिवंगत भावाची बायको आहे हे सुद्धा विसरलास..
आणि मी कुठे कमी पडले रे तुला? सौंदर्य ही सहवासाची परिभाषा कधीही नव्हती तूझी. आपण दहा वर्ष एकत्र काढली रे.. कधीतरी मी नाही म्हटले का तुला.. भावना दाबल्या जातात.. इच्छा असली की सर्व शक्य होते रे.. निदान अद्वैतचा तरी विचार करायचा. त्याने तुम्हा दोघांना एकत्र बघीतल्यापासून त्याच्या प्रश्नांची उत्तरे देता देता मी हरलेय रे...
आणि माझे तरी काय चुकले?
माझ्या समोर तुम्ही माझ्याच संसारावर वरवंटा फिरवणार?
घरातली मोठी सून म्हणून मला जे हक्क आहेत ते मी कधीही सोडणार नाही. आणि सोडावे तरी का? तू माझ्याशी प्रतारणा केलीस.. मी नाही.. मी सांभाळेन अद्वैतला, तेवढी मी नक्कीच सशक्त आहे.. तुझे बाबा माझ्यासोबत आहेत..
तू म्हणतोस एकत्र राहू.. दुहेरी संसार करु.. तिची जबाबदारी घ्यायला माझी ना नव्हतीच.. पण शारीरिक सुखासाठी जे तुमचं चाललंय ते मला कधीही मान्य नाही.
जा तुम्ही.. माझ्या नजरेसमोरच नको तुम्ही आणि तूमचे वासनेवर बेतलेले नाते.. निभावायला तूम्ही दुसरे घर बघा.
रडणाऱ्या अद्वैतचा हात अजून घट्ट पकडून.. खिडकीबाहेर बघत, अनघा दूर दूर जाणाऱ्या पदरवांना ऐकत राहीली.
- बिझ सं जय ( ३० नोव्हेंबर, २०१६)

जन्टलमॅन

.... जन्टलमॅन....

मी नुकतीच कॉलेजला जायला सुरुवात केली होती.  एक तर मराठी शाळेतून, एकदम इंग्रजी वातावरणात गेल्याने आधीच सगळीकडे गोंधळ होतो.  त्यातही माझ्या सोबत माझ्या शाळेतला, क्लासेस मधला एकही विद्यार्थी, मित्र असा कोणी नव्हता.
हिंदूजा कॉलेज तसे महागडे म्हणून आमच्या बरोबरच्या मित्रांनी ते टाळलेच. मी दोनच कॉलेजचे फॉर्म आणल्याने आणि त्यातही दुसर्‍या कॉलेजच्या लिस्ट मध्ये नाव येईल अशी सुतराम शक्यता नाही हे जाणवले तेव्हा लगेच हिंदूजाला अॅडमिशन घेऊन टाकली.
साधारण महीना झाला असेल. मित्र - मैत्रीण जमण्याचे सोडा.  साधे बोलणे सुद्धा जमायचे नाही.  प्राध्यापकांनी प्रश्न विचारला की..  उत्तर न देता खाली बसणे अविरत सुरु होते.
त्यातही कोणी इंग्रजीत बोलायला आले की मी सरळ मराठीत बोलायला सुरु करायचो..  मग मांडवली होऊन हिंदीतून संभाषण व्हायचे.
हिंदूजा चर्नीरोड च्या त्या टोकाला आणि माझे घर या टोकाला.  त्यामुळे चालत जाणे किंवा मग सायकल चालवत नेणे हेच बेस्ट होतं.
अशाच एका दिवशी कॉलेज संपल्यावर, नेहमीप्रमाणे महर्षी कर्वे रोड वरुन घरी परतताना स्टेशननंतर एक मशीद आहे अगदी तिच्या समोर एकाने मला थांबवले.
" एक्सक्युज मी..  विल यू प्लीज हेल्प मी? "
अचानक असं कोणी थांबवल्यामुळे मी क्षणभर गांगरुन गेलो.
आधीच इंग्रजी सोबत वाकडं त्यात हा मनुष्य माझ्यासोबत फ्ल्युएंट इंग्रजीत बोलतोय म्हटल्यावर..
" यस,  या.. या... ओके, थँक्यू, सॉरी एवढंच काय ते इंग्रजी व्यवस्थित बोलू शकणारा मी गडबडलोच.
तो बोलत होता..  इंग्रजी बोलता येत नसलं तरी समजत होतं.  त्याचाच अनूवाद करुन सांगतो...  हो..  आताही नाही जमत तेवढे 😂
" नमस्कार,  मला तुमची थोडी मदत हवीय.  मी मंत्रालयात कामाला आलेलो.  पण तिथे कोणीतरी माझे पाकीट मारलं.  मी तिथून चालत इथपर्यंत पोहचलोय.  मला ओशिवराला जायचंच. तिथे माझी पत्नी हॉस्पिटलला आहे.  प्लीज माझी थोडी मदत करु शकाल का?  फक्त बसच्या तिकीटापुरते पैसे द्या.
माझे काम झाले की मी स्वतः येऊन तुमच्या घरी येऊन पैसे देईन."
मी त्याच्यावरुन नजर फिरवली.

चांगला साडेपाच सहा फुट उंच माणूस,  व्यवस्थित कडक इस्त्रीचा शर्ट इन केलेला, डोळ्याला गोल्डन फ्रेमचा चष्मा, अर्धवट पांढरी फ्रेंच कट दाढी,  हातात टाईम्स ऑफ इंडिया चा कोरा करकरीत पेपर,  पायात चमकणारे शुज.  खरोखरच तो एखादा सरकारी कर्मचारी वगैरे किंवा ऑफिसर वगैरे असावा असे वाटत होते.
त्यावेळी खिशात फारसे पैसे असायचे असेही नाही.  दर शनिवारी पॉकेटमनी म्हणून मिळणारे पन्नास रुपये साठवून साठवून फार फार तर शंभर - दिडशे रुपये खिशात असायचे.
त्या व्यक्तीच्या चेहऱ्यावर खरोखरच अगतिकता दिसत होती.
मी विचारले..
" किती लागतील? "
"बसच्या तिकीटापुरते..  पंधरा वीस रुपये चालतील. " तो शांतपणे बोलला.
मला अचानक स्वतः  देवदूत असल्याचा भास झाला.  एका गरजू व्यक्तीच्या मदतीला धावून जाणारा देवदूत.

खिशातून वीस रुपये काढले आणि त्याच्या हातात दिले..
" थँक्यू, सो मच..  या पेपरावर तुमचे नाव आणि पत्ता लिहा..  मी उद्या किंवा परवा तुमचे पैसे परत आणून देईन.  " त्याने कोरा करकरीत टाईम्स ऑफ इंडिया माझ्या समोर केला.
" त्याची काही गरज नाही.. असू दे..  असू दे.  " माझ्या डोक्यावर चमकणारी चक्र वाढत चालली होती.

" नाही..  असं कसं..  लिहा तुमचे नाव आणि पत्ता मी पैसे आणून देईन. " त्याने विनवणीच्या सुरात सांगितले.
" ठिक आहे..  " म्हणून मी त्याने पुढे केलेल्या पेपरावर माझे नाव.. आणि पत्ता लिहिला.
" खुप खुप उपकार झाले.. तुमचे.  " म्हणत त्याने माझ्यासमोर हात जोडले.
तो घाईघाईत बसस्टॉपकडे निघाला.
मी सुद्धा डोक्यावर फिरणारी अदृश्य  सोनेरी चमचमती चक्र घेऊन घरी गेलो.  घरी गेल्यावर आईला ही गोष्ट सांगितली.
आईने कौतूक केलं..  अशी चांगली कामे करत रहा, नेहमी असे सांगितले.
त्यानंतर दोन तीन दिवस गेले..
ती व्यक्ती घरी आली नाही.
वीस रुपये काही एवढी मोठी रक्कम नव्हती. मी विचार करु लागलो की, त्याची बायको आजारी होती..  हॉस्पिटलला होती..  कदाचित तिचे काही बरे वाईट झाले असेल..
काही दिवसांनी मी ही गोष्ट विसरुनही गेलो..
पुढे साधारण दोन वर्षांनी.. मी लालबागला काळाचौकीच्या एका कॉम्प्युटर इन्स्टीट्युट मध्ये कॉलेज सुटल्यावर  कोर्स करत होता.  हातात सायकल असल्याने नेहमी सायकल वरच जायचो तिकडे.
अशाच एका दिवशी मराठा मंदीर समोरुन जात असताना एका व्यक्तिने हात केला.  मी सायकल थांबवली.
" एक्सक्युज मी..  विल यू प्लीज हेल्प मी? "

अचानक " देजा वू " चा अनुभव आल्यासारखे जाणवू लागलं..
पुन्हा तेच.
हातात कोरा करकरीत पेपर,  कडक इस्त्रीचा शर्ट,  फ्रेंचकट दाढी..
हे कुठेतरी  पाहिल्यासारखं, अनुभवल्यासारखं आठवायला लागलं.
मी काही न बोलता..
पॅडल मारले...

पुढे जाऊन आठवू लागलो कुठे..  कुठे पाहिलंय याला?  तो आवाज कुठे ऐकलाय?

अचानक तो प्रसंग आठवला.
अरे हो..  हा तोच माणूस..  ज्याला मी वीस रुपये दिलेले.  ज्याची बायको आजारी होती..

मी इन्स्टीट्युटमध्ये पोहचलो तेव्हा तिथल्या आरशात माझ्या डोक्यावर दोन लांब कान आणि तोंड गाढवाप्रमाणे होत आहे असं दिसू लागलं. नंतर मग स्वतःचेच हसायला आलं..

घरी जाऊन ती गोष्ट आईला सांगितली..
ती सुद्धा हसली आणि म्हणाली..
" जाऊ दे..  तू मदत म्हणूनच पैसे दिलेस ना?  मग झालं तर.. "

त्यावेळी आमच्याकडे महाराष्ट्र टाइम्स यायचा.  त्यात वाचकांची पत्र हा भाग असायचा बहुतेक.  अशाच एका सकाळी त्यातल्या एका पत्रात लिहिले होते ते वाचून मला धक्काच बसला.

पत्रात लिहिलेला मजकूर साधारणपणे असा होता..

.. आमच्या शेजारी एक गृहस्थ राहतात. पुर्वी चांगले कामाला होते.  परंतू दारुच्या व्यसनामुळे त्यांची नोकरी गेली.  नंतर मग त्यांनी घरातच चोरी करायला सुरुवात केली.  मुलाच्या - सुनेच्या पाकीटातून, कपाटातून पैसे चोरायचे.  घरी हे लक्षात आल्यावर मुला-सुनांनी पैसे लपवून ठेवायचा सुरुवात केली.  मग ते गृहस्थ जास्त वेळ घराबाहेरच राहू लागले.  सकाळी व्यवस्थित ऑफिस ला जाताहेत असे कपडे घालून जात, मात्र संध्याकाळी येताना भरपूर दारु पिऊन येत आणि शांत झोपत. घरातले सर्व आश्चर्य करतच होते की एवढी दारु प्यायला यांच्याकडे पैसे कोठून येतात?
नेमके मला काल ते ग्राँट रोड एका बस स्टॉपजवळ मला ते दिसले.
एका व्यक्तीबरोबर ते बोलत होते.  मी जवळ जाऊन ते काय बोलताहेत ते ऐकलं.
ते दुसर्‍या व्यक्तीला मदतीची याचना करत होते.  बायको आजारी असून हॉस्पिटलला आहे,  माझे पाकीट मारले, मला बसच्या तिकीटापुरते पैसे द्या, मी तुमचे पैसे घरी येऊन परत करेन.  त्यांच्याकडे पाहून म्हणजे त्यांच्या व्यवस्थितपणा कडे पाहून आणि इंग्रजी बोलण्याच्या लकबीमुळे लगेच फसून पैसे देत होते.  मी तिथे जाऊन त्यांना खडसावले तर ते तिथून पळून गेले.
या परिसरातल्या लोकांना आवाहन आहे की असे कोणी गृहस्थ दिसले तर पैसे देऊ नका.  "

म्हणजे...
मी दिलेले पैसे दारुवर खर्च झाले होते...

मी तर त्याला जन्टलमॅन समजून पैसे दिले होते.
- बिझ सं जय ( २७ नोव्हेंबर, २०१६)  

.... इन्कमटॅक्सवाला....

.... इन्कमटॅक्सवाला...

बरोबर साडे सहा वाजता दुकानातला फोन खणाणला..
संध्याकाळी साडे सहा ला फोन म्हणजे एकतर मार्केट मधून ऑर्डरसाठी किंवा फार फार घरुन " अहो.. येताना त्या म्हाताऱ्या भाजीवालीकडून एक किलो कोबी घेऊन या " असा गृहमंत्र्यांचा आदेश एवढंच शक्य.
रिसीव्हर उचलून कानाला लावला..
"हॅलो" बोलताच समोरुन जे ऐकलं ते ऐकून क्षणभर घामच फुटला.
समोरुन एक भारदस्त आवाजाचा धनी असलेली व्यक्ती बोलत होती..
" हॅलो, बिझ सं जय का ? मी इन्कमटॅक्स मधून बोलतोय "
सर्वसामान्य लोकांना, छोट्या व्यावसायिकांना इन्कमटॅक्स वाले म्हटलं की आपोआपच घाम फुटतो हे मी ऐकून होतो. आज प्रत्यक्ष अनुभव घेत होतो.
मनातल्या मनात भरतभाय ला ( आमचा सीए.. हो) शिव्या देत.. काय गोंधळ घालून ठेवला आता याने?
तरी सगळी परचेस, सेल्स बीलं, करंट सेविंग चे डिटेल्स वेजेस ची चलनं, मी याला बरोबर दिली होती तरीही फोन कसा आला?...
असा विचार करत शक्य तितका संयम ठेवत बोललो...
" नमस्कार बोला साहेब बिझ सं जयच बोलतोय " एवढं बोलताना सुद्धा खिशातून रुमाल काढून पाच नंबर च्या स्पीड ने पळणाऱ्या पंख्याखाली कपाळावरुन येणारा घाम पुसला.
" मी सावर्डेकर बोलतोय, इन्कमटॅक्स मधून तुमची फाईल माझ्या टेबलावर आहे. "
बापरे....या भरतभायच्या तर आता... काम करतो की हजामती.. क्षणभर वाटलं.. त्याची सीए ची पदवी बघायला हवी होती..
" हाँ.. साहेब, काही गडबड झाली का? " रुमाल कपाळावर आणि पंखा छतावर एकाच स्पीडने फिरत होते.
" नाही.. नाही सं जय साहेब गडबड काही नाही तुमच्याकडून टॅक्स जास्त भरला गेलाय, त्याच्या परताव्याची मागणी तुमच्याकडून आहे. माझ्या समोर तुमचा चेक पाकीटात तयार आहे. "
अचानक पंखा एअरकंडीशनर पेक्षा गार वारा फेकू लागला. कपाळावरचे शेवटचे घर्मबींदू ओल्याचिंब झालेल्या रुमालाने पुसत मी सुस्कारा सोडला.
इतक्यात समोरुन सावर्डेकर साहेब बोलले.. " पण सं जय साहेब अडचण अशी आहे की आज हे पाकीट मला पोस्ट करायचे होते, परंतू भुलचुकीने मी ते पोस्ट करायचे विसरलोय. आता त्यावरचा पत्ता वाचला तर लक्षात आलं की आपले ऑफिस माझ्या घरच्या मार्गातच आहे. तरी मी प्रत्यक्ष येऊन ते पाकीट तुम्हाला देऊन, ते मिळाल्याची सही घेऊ शकतो का? "
अरे व्वा.. विनंती..
" हो हो.. काही हरकत नाही साहेब. यू आर मोस्ट वेल्कम. " मी हसत हसत बोललो.
साहेबांनी फोन ठेवला.
मी आपल्या नेहमीच्या कामात गर्क झालो. घड्याळात बरोबर सव्वा सात वाजले तेव्हा एक धिप्पाड गृहस्थ दुकानाच्या दरवाजातून आत येताना दिसले.
मी लगेच अंदाज बांधला की हे सावर्डेकर साहेबच असणार.
त्यांच्याकडे नेहमीप्रमाणे माझी हसतमुख स्माईल फेकत म्हणालो...
" या या सावर्डेकर साहेब.. या बसा. "
माझ्या या शब्दांनी त्यांचीही कळी खुलली.
" जनरली इन्कमटॅक्सवाल्यांना या.. या.. असे बोलणारे फार कमी लोक असतात. पण खरं सांगू या भागात आपल्या मराठी माणसाचे एवढे चांगले आणि त्यातही चांगली उलाढाल असलेले दुकान आहे हे पाहून बरं वाटलं. " सावर्डेकर खुशीत बोलत होते.
" बाकी गप्पा नंतर होतील हो.. बोला साहेब चहा कॉफी की कोल्ड्रिंक मागवू? " तसा आदरातिथ्यात मी कधीच कमी पडत नाही.
" खरं तर नकोच सांगणार होतो. पण मी सुद्धा आमच्या अधिकारी मित्रांना सांगेन की, एका मराठी व्यापाऱ्याच्या दुकानात जाऊन कोल्ड्रिंक पिऊन आलो.. खरंच सं जय साहेब या व्यवसायात मराठी माणसे नाहीतच. सगळे परप्रांतीय. " सावर्डेकरांच्या कपाळावर बारीकशी आठी होती.
मी दुकानातल्या माणसाला कोल्ड्रिंक आणायला पाठवले आणि त्यांना म्हणालो..
" खरं आहे. या कामात मेहनत खुप आणि कमाई नगण्य त्यामुळे मराठी लोक फारसे नाहीत.. परप्रांतीयांना जमतं, त्यांना कामाशी मतलब.. त्यामुळे ते मोठ्या प्रमाणात येतात.. " मी कामाची अवस्था मांडली.
सावर्डेकरांनी त्यांच्या बॅगेतून खाकी पाकीट काढलं. ते माझ्या हातात सोपवताना म्हणाले..
" हे बघा तुमचे पाकीट.. आत चेक आहे. या रिसीट वर सही करा.. आणि मी इतके तीन मजले चढून वाट वाकडी करुन आलो तर माझ्याकडे सुद्धा बघा जरा.. "

ओ... त्तेरी..
असं आहे तर...
तेज्यामायला सावर्डेकर थोडक्यात दिवाळी साठी आला होता..
क्षणभर राग आला..
पण नंतर विचार केला..
काय होतंय थोडे दिले तर.. पुढे मागे ओळख राहील.
म्हणून एका पाकीटात एक नोट सरकवून त्यांच्या हाती सोपवली.
आता ऑफिसर लेवलचा माणूस म्हणजे हिरवी नोट थोडी ना चालणार?
म्हणून पिवळी नोट दिली.
समोर असलेल्या कोल्ड्रिंकमध्ये स्ट्रॉ टाकून सावर्डेकरांनी ते दोन मिनीटांतच संपवले.
हातातले पाकीट खिशात टाकून..
" धन्यवाद साहेब..
येतो मी आता ७.५२ ची ट्रेन पकडायची घाई आहे. पुन्हा कधी या बाजूला आलो की नक्की तुमची भेट घ्यायला. "
असे म्हणून ते निघाले.
मी त्यांना दरवाजापर्यंत निरोप द्यायला गेलो.
पुन्हा येऊन इन्कमटॅक्स मधून प्रत्यक्ष अधिकाऱ्याने दिलेला परताव्याचा चेक कीती रकमेचा आहे ते बघायची मला घाई होती.
अलगद पाकीट फोडले.
आतल्या चेक वरची रक्कम बघून माझ्या डोळे विस्फारलेलेच राहीले.
लगेच फोन उचलला आणि भरतभायला फोन केला...
" भरतभाय आप ये इन्कमटॅक्स का रिफंड मंगाया मत करो.. कॅरी फॉरवर्ड होने दो...
मी चेकवरच्या हसणाऱ्या सुंदर अक्षरांकडे बघत बोललो..
चेक वर लिहिलेलं..
.
.
.
" Rupees Two Only "
😁😁😁😁😁
- टॅक्स पेयर : बिझ सं जय

दहावा दिवस..

आज दहावा दिवस..

कॉलेज संपल्यावर काकांच्या वशिल्यावर एका बुकस्टोअर मध्ये दहा हजाराच्या नोकरीला लागून आज बरोबर दहा दिवस झाले.
कॉलेजचे शिक्षण पुर्ण झाले की एखादा पार्टटाइम जॉब करायचा आणि संध्याकाळी कॉम्पुटरचा इंजिनियरींगचा डिप्लोमा करायचा हे मी ठरवलंच होतं.
डिप्लोमाचा खर्च सुद्धा माझ्या पगारातूनच भागला जाईल अशी नोकरी मी शोधत असतानाच,  काकांनी मला फोन केला..
"  संतोष एक नोकरी आहे सकाळी ११ ते संध्याकाळी ६,  पगार नऊ दहा देतील. करशील का? बुक स्टोअर आहे..आलेल्या गिऱ्हाईकाला पुस्तकं दाखवायची,  थोडी पुस्तकाबद्दल माहीतीही सांगायची,  शिवाय इतर इनवर्डस् - आऊटवर्डस् बघायचे.  क्वचितच बिलींग करायचे.  "

आपण तर बुवा जाम खुश..
एक तर वाचनाची आवड आणि त्यात बुक स्टोअरमध्येच नोकरी म्हणजे सोन्याहुन पिवळं..
लगेच होकार कळवला.
आईने तर लगेच पेढे आणून चाळीभर वाटले.  सर्वांनीच कौतूक केले होते त्यादिवशी. एक छोटेखानी पार्टी सुद्धा झाली,  आम्हा चाळकरी मित्र मंडळाची.
सर्व मित्र होते.  सुर्या, अमोल, केदार सुधीर, चिन्मय सर्वांसोबत तो आनंद साजरा केला होता.
आणि पहिला दिवस उगवला..
स्टोअर मध्ये गेल्या गेल्या सरांनी दोन जोडी कपडे दिले..  आणि म्हणाले
" सो... संतोष..  तुझा बायोडेटा वाचला मी,  चांगले मार्क मिळवलेस की बीकॉमला,  मग पुढे का शिकत नाहीस? नोकरी करुन सुद्धा तुझ्याकडे पुरेसा वेळ आहे अभ्यास करायला.  तुझ्या काकांनी शब्द दिला म्हणून तूला नोकरी देतोय.  सर्व पगार अकाउंट मध्ये जमा होणार... आणि हो,
 कामावर असताना हेच कपडे घालायचे..  बाकी कामाचे स्वरुप तुला शरद समजावून सांगेल,  ते नीट समजून घे." असं म्हणून ते कॉम्प्युटरमध्ये पाहू लागले.
काकांनी शरद शी ओळख करुन दिली.  शरद माझ्यापेक्षा मोठा होता..  पाच सहा वर्ष..  पण अगदी हुशार.  पुस्तक कशी लावायची,  क्रम कसा ठेवायचा,  एखादे पुस्तक कोणत्या शेल्फवर आहे हे कॉम्पुटरमधून कसे शोधायचे हे फार सोप्या पद्धतीने समजावून सांगितलं.  माझे शिक्षण जास्त असले तरी त्याचा अनुभव आणि हुशारी माझ्यापेक्षा निश्चितच जास्त होती.
तीन चार दिवसातच मी प्रत्यक्ष गिऱ्हाईकांच्या सामोरी गेलो.  पहिल्याच गिऱ्हाईकाने साडे तीन हजाराची पुस्तकं घेतली, हे माझ्यासाठी खुप मोठं होतं.  कॉम्प्युटरच्या सॉफ्टवेयरमध्ये त्या बिलावर सेल्समन म्हणून स्वतःचे नाव बघण्याचा आनंद काही औरच होता.  गिऱ्हाईक नसेल तेव्हा हवं ते पुस्तक वाचायला परवानगी होतीच. शरद सुद्धा वाचायचा.
सहाव्या दिवशी स्टोअर चे शटर डाऊन केल्यावर थेट कॉम्प्युटर अकादमी गाठली.  डिप्लोमाची बॅच सुरु व्हायला अजून दोन महिने होते, परंतू फॉर्म भरणे, बॅच ठरवणे वगैरे आधी करणे गरजेचे होते.
फी चा चेक आठ दिवस आधी दिला तरी चालण्यासारखं होतं.

डिप्लोमा मिळाल्यावर मोठी नोकरी..  जास्त पगार..  खुप सारी स्वप्न होती..  पहिल्या पगारातून आई ला साडी..  बाबांसाठी घड्याळ घ्यायचे. अशातच तो दहावा दिवस उगवला...
सकाळी नेहमीप्रमाणे साडे दहाला दुकानाबाहेर उभा होतो तर समोरच्या फुटपाथवर अमोलचा मोठा भाऊ आनंददादा दिसला.
आनंददादा बीएमसीत कामाला.
त्याला हाक मारली तशी त्याने मला तिकडे बोलावून घेतलं. मी धावतच रस्ता क्रॉस केला.
" काय आनंददादा? काय करताय इकडे आज?  "
आनंददादाच्या सोबतीची माणसे फुटपाथवरच्या मोठ्या झाडावर चढायच्या तयारीत होते.
" अरे नेहमीचेच काम..  पावसाळा आला की झाडांची छाटणी करायचे.. आता आठ दहा दिवस हेच काम. ते सोड..  काय म्हणत्येय नोकरी?  त्या समोरच्या बुकस्टोअर मध्येच काम करतोस ना तू? "

" हो अरे..  छान आहे काम..  शिवाय भरपूर वेळ मिळतो बाकी अभ्यास वगैरे करायला " मी हसत हसत म्हणालो.
इतक्यात वर चढलेल्या सहकाऱ्याने आनंददादाला हाक मारली म्हणून मी तिथून काढता पाय घेतला.
सर आलेच होते.  त्यांच्याकडून चावी घेऊन शटर उघडले.
" संतोष..  तो तुझ्या ओळखीचा आहे का रे?  " मागून सरांचा आवाज आला.
" हो सर,  आमच्या चाळीतला आहे आनंददादा.. " मी आनंदाने सांगितले.
" जा जावून त्याला सांग की मी दोन मिनीटे बोलावलंय " सरांनी हुकूम सोडला.  कुलुप शरदच्या हातात देऊन मी तडक आनंददादाकडे गेलो.
" आनंददादा..  ऐक ना..
आमचे सर तुला बोलवताहेत.  काही तरी काम आहे बहुतेक " झाडावर चढलेल्या आनंददादाला खालून ओरडून सांगितले.

" आलो सांग त्यांना..  एकदा ही वरची फांदी तोडली की येतो. " वरुनच ओरडून त्याने सांगितले.
मी तसाच पुन्हा गेलो.
सरांना त्याचा निरोप कळवला.
दोन गिऱ्हाईके होती त्यांच्याकडे वेळ देत असताना दरवाजातून आनंददादा आला.
सर आणि त्यांचे बोलणे सुरु होते.  मी गिऱ्हाईक पटवून त्यांच्याजवळ येऊन उभा राहीलो.
सर बोलत होते.
" अरे याला सुद्धा घ्या की मदतीला. लोकांना अडवेल की तो. " आणि दोघेही हसले.

" चल रे संतोष...  तुमच्या बिल्डिंगसमोरच्या झाडावरची फांदी तोडायची आहे. .  तू फक्त लोकांना थांबव.  " आनंददादा बोलला.

" बास ना..  चल की मग. " मी सुद्धा हसलो.
दुकानासमोरचे झाड भरपूरच उंच वाढले होते.  त्याची एक फांदी आमच्या दुकानाच्या बिल्डिंग मध्येच घुसली होती जणू.
आनंददादाशी बोलत असताना समजले की मागच्या महिन्यात त्या फांदीवरुन चोरी करुन चोर पळाले होते आमच्या स्टोअर मधून.  म्हणून ती कापायची विनंती सरांनी त्याला केली होती..
मला फक्त लोकांना बाजू करायचे होते.  फुटपाथवर दोन्ही बाजूला दोरी बांधली आणि मी फुटपाथच्या अलीकडे उभा राहून लोकांना " काम चालू आहे.  बाजूने जा " अशा सुचना देऊ लागलो.
आनंददादा आणि त्याचा सहकारी झटपट झाडावर चढले.  फांदी मोठी होती म्हणून आधी तिची सर्व पाने छाटली.  आणि मग खोडापासून तोडायला सुरुवात केली.  मी खाली लोकांना अडवत होतो.  लोक सुद्धा असे,  उगाच चीरचीर करत होते.
" ही काम रात्री नाही का रे करता येत?  फुकटचा त्रास कशाला देता लोकांना?  "
मी शांतपणे..  काका मामा करत त्यांना बाजूने जायला सांगत होतो.
जरा वेळाने आनंददादाने वरुन हाक मारली..
" संतोष..  बघ आता कोणाला येऊन देऊ नको.  फांदी मोडायला आली.  उगाच नको तो ताप व्हायचा डोक्याला.  "

" हो दादा..  नाही कोणी येणारे दिसत.  "
मी दोन्ही बाजूला नजर टाकली..  तोच समोरच्या बाजूने एक शाळेतली मुलगी रस्ता ओलांडून फुटपाथच्या मार्गाने येताना दिसली..
तिला थांबवायला म्हणून दोरीच्या आत उडी मारली..
" ए..  थांब थांब..  पुढे नको येऊस.. "
इतक्यात फांदी तुटल्याचा काड् काड् आवाज आला.  वर बघितले तर ती फांदी पडत होती.
पण ती मध्येच अचानक थांबली.. क्षणभरच..  आणि मग झरझरत खाली आली.  पण अचानक माझ्या लक्षात आलं की फांदी थांबली ती एका वायरला अडकली होती आणि ती सुटली कारण वायर बिल्डिंगच्या गच्चीवरच्या कठड्यावर गुंडाळून ठेवलेली होती... जोर पडल्याने, जुना कठडा झटका मिळून...तुटून सरळ माझ्याच दिशेने येत होता...

" संतोष..  अरे बाजूला हो.. "
आनंददादाचा आवाज ऐकतच खाली कोसळलो.


बातमी होती...
गिरगावात बिल्डिंगचा एक भाग कोसळून एका युवकाचा मृत्यु..

- बिझ सं जय ( १९ नोव्हेंबर, २०१६)

एकुलता एक

.... एकुलता एक  ....

" ए...  बाळा...  लागला का रे काही पत्ता दत्तूचा? " म्हाताऱ्या जनीबाई ने कसा बसा फोन कानाला लावत समोर मुंबईला असणाऱ्या बाळारामला विचारले.

" आत्त्ये,  नाही अजून तरी नाही, मी काढतोय माहीती. रविवारी दिसला होता तेवढाच, नंतर गायबच झालाय.  फोन सुद्धा बंद येतोय त्याचा.  मी कळवतो तुला.  आज पोलिसांनी बोलावलेय जेजे ला. लागला पत्ता तर सांगेन कुंदाकडे फोन करुन " एवढे बोलून त्याने फोन ठेवून दिला.

जनीबाईने फाटक्या पदराने डोळे पुसले आणि ती कुंदेच्या घरुन निघाली, तेवढ्यात मागून कुंदाने हाक मारली.
" आत्ये.  का एवढी काळजी करतेस.  इथून भांडून गेल्यावर एकदा तरी आलाय का दत्तू इकडे?  तुला टाकूनच दिलंय त्याने.  म्हातारी जिवंत आहे की मेलीय हे तरी माहीत आहे का त्याला?  " कुंदा जरा चिडूनच बोलत होती.

" हो गं कुंदे...  पण शेवटी तो माझा एकुलता एक मुलगा आहे गं..  तो विसरला तरी मी विसरणार आहे का?  " जनीबाई आढ्याकडे पाहत म्हणाली.

" आत्ये,  तू नाही सुधारणार, दत्तू  कंबरेत लाथ घालून गेला तेव्हाही तू अशीच होतीस. तुला सांगून काही फरक नाही,  जा तू आता घरी,  जेवण घेऊन येते मी  " कुंदा चरफडत होती.
जनीबाई हळू हळू काठी टेकत घराच्या पायऱ्या उतरुन स्वतःच्या घरी गेली.
घरी जाऊन तिने मोडका दरवाजा बंद केला आणि इतका वेळ दाबून ठेवलेले रडू फुटले. तिला 'तो' दिवस आठवायला लागला.

दत्तू त्यादिवशी भरपूर पिऊन आला होता. आल्या आल्या त्याने दरवाजावरच लाथ मारली,  घाणेरडी शिवी देत म्हणाला...
" आये...  तू अंगठा देणार की नाही?  मी लास्ट टाईम विचारतोय तुला,  तो दलाल मला म्हणाला की नसेल विकायची तर बयाना परत दे. " त्याच्या डोळ्यात अंगार होता.

" ए बाळा..  तू राग नको करु रे..
सर्व जमिनी विकल्या तर उद्या खायचं काय रे?  आधीच त्या जमिनी कशा बशा सोडवल्या होत्या तुझ्या बाबांनी सावकारांकडून. ते गेले आणि तू एक एक करुन या दारुच्या नादात विकायला लागलास,  ही शेवटची आहे..  कुंदाला अर्धेलीवर दिलीय म्हणून घरात अन्न तरी येतंय,  तू तर काही कमवत नाहीस,  मजूरी करतोयस ती सुद्धा दारुवरच संपवतोस तू.  मी नाही देणार अंगठा वगैरे " जनीबाई निर्वाणीच्या सुरात बोलली.

तिचा तो सूर ऐकून याची दारु आणखीनच चढली.  दलालाला पन्नास हजार कुठून द्यायचे याची चिंता त्याच्यातला जनावर बाहेर काढत होते.
काय करु..  काय करु...  असा विचार करुन काही न सुचल्याने  त्याने समोर असलेल्या मडक्याला लाथ मारली.  मातीच मडकं फुटलं.  घरभर पाणी झालं.

" ए बाळा काय करतो रे. का म्हणून नुकसान करतो? वेडा झालास का?   " घाबरलेली जनीबाई पटकन बोलली.

" म्हातारे...  मला वेडा म्हणतेस?  तिच्या आयला..  जमीन विक सांगतो तर अंगठा देत नाही.  वर माझ्यावरच आवाज.  मी जातो आता सोडून गाव.  तू बस त्या जमीनीवर अंडी उबवत.  "
एवढं बोलून त्याने पिशवी भरायला सुरुवात केली.

" बाळा नको रे असं करु..  कुठं जातोस आता?  तु गेल्यावर या म्हातारीने करायचं तरी काय?  अरे तू एकुलता एक मुलगा आहेस माझा. " रडत रडत जनीबाई त्याला समजावत होती.

आवाज ऐकून समोरच्याच घरातली कुंदा तिच्या दरवाज्यातून पाहू लागली.

पिशवी भरुन दत्तू निघाला तसा जनीबाईचा धीर सुटला.
तिने त्याला अडवायला त्याचे पाय धरले. परंतू डोक्यात दारुची नशा भिनलेल्या दत्तूने पटकन तिला सणसणीत लाथ घातली.
" जा मर तिकडे..  मी चाललो मुंबईला.  तिकडे काय पण करेन,  पुन्हा इकडे येणार नाही.  आज पासून तू मला मेलीस आणि मी तुला.  घेऊन बस ती जमीन उरावर ".
मागे न पाहता तो तसाच चालू पडला एसटी स्टँडच्या दिशेने.
इकडे कोलमडून पडलेल्या जनीबाईला सावरायला लगेच कुंदा धावत आली.

तो दिवस आणि आजचा दिवस....  इतक्या दिवसात गावातल्या लोकांकडूनच दत्तूची खबरबात कळत होती.
कोणी म्हणे दुकानात कामाला लागलाय,  तर कोणी म्हणे कपडा मार्केटला मजूरी करतोय,  कसा का होईना तो लांब असुनही तिची नजर त्याच्यावर लक्ष ठेवून होती.
शेवटची माहीती मिळाली तेव्हा दारुमुळे त्याला कोणीही काम देत नव्हते म्हणून त्याने पाटी वाल्याचे काम सुरु केलेलं. दहा वीस रुपयात लोकांचे सामान इकडून तिकडे नेण्याचे काम तो करत होता.  कुंदाचा नवरा बाळारामला तो अधून मधून दिसायचा मुंबादेवी मंदिर परिसरात.
तिथेच असलेल्या वडापावच्या गाडीवरचे वडापाव खाऊन,  दारु पिऊन फुटपाथच्या कडेला झोपत असे.

परंतू तीन दिवसांपुर्वी त्या घटनेनंतर त्याचा कुठेच पत्ता नव्हता.  बाळाराम त्याला शोधण्याचा पुर्ण प्रयत्न करत होता पण त्याला ही तो सापडत नव्हता.  त्याचा फोनही बंद येत होता.  आता फक्त वाट पाहणंच तिच्या नशिबात होते.

" आत्ते..  ह्यांचा फोन आलाय,  तुला बोलावलंय फोनवर.  ये लवकर.  " कुंदा लगबग करुन सांगून गेली.
ती नेहमीप्रमाणे बोलली नाही.  नजरेला नजर न मिळवता गेली सुद्धा झटदिशी.

काठी टेकत ती कुंदाच्या घरात पोहचली.  कानाला कसा बसा रिसीव्हर लावला...
समोरुन येणारे शब्द ती नुसतेच ऐकत होती.
बाळाराम समोरुन बोलायचा थांबला तसा तिने फोन ठेवला.
कुंदाने तोंडाला पदर लावला होता.
तिच्याकडे न पाहता तीने कपाटाला टेकलेली काठी घेतली आणि दरवाज्यातून बाहेर गेली.
कुंदा तिच्याकडे बघतच राहीली.  जनीबाईच्या चेहऱ्यावर कोणताही भाव नव्हता.


आठ दिवसांनी तहसीलदार ऑफिसची गाडी जनीबाईंच्या घरासमोर उभी होती.  सोबत एक पोलिस व्हॅन,  आणि काही पत्रकार मंडळी.

एका न्युज चॅनेलचा पत्रकार कॅमेरासमोर उभा राहून बोलत होता.....

" मुंबादेवी मंदिरासमोरच्या बॉम्बस्फोटानंतर  तिसऱ्या दिवशी  मंदिरासमोरच्या इमारतीच्या गच्चीवर सापडलेला मृतदेह हा याच घरातल्या दत्ताराम पवार यांचा असून,  त्यांच्या घरी केवळ त्यांची म्हातारी आई श्रीमती जनीबाई पवार आहे.  तहसीलदार श्रीयुत पाटील यांनी लवकरात लवकर शासनाने बॉम्बस्फोटात मृत झालेल्या लोकांना सरकारने जाहीर केलेली रक्कम रुपये दहा लाख श्रीमती जनीबाई पवारांना देण्यात येईल असे सांगितले आहे. कॅमेरामन सुधांशू सोबत वार्ताहर संदीप..ग्रामीण महाराष्ट्र न्युज "

वडापाव

.... वडापाव ....
" ए... झुरक्या...ये हिकडं.. ये... "
आवाज ऐकून मागे फिरलो. वडापाव - चहाच्या टपरीतून संत्या हाक मारत होता.
आता त्याने हाक मारली म्हणजे एक वडापाव आणि एक कटिंग चहा नक्की झाली माझी.
मी लगेच तिकडे गेलो. संत्याबरोबर खालच्या कोंडावरचा सुन्या आणि झिल्या सुद्धा होता. दोघेही हातात वडापाव घेऊन चहा फुरफुरत होते.
" काय मंग, आज काय काम हाय काय? " संत्याने विचारले.
" आंजून तरी नाय भेटला काम, तुज्याकडं हाय काय कोनता? " मी आशाळभूत नजरेने विचारले.
" होता... पन हे दोगा भेटली आता. पन तू मदतीला येतोस काय? अख्खी मंजरी नाय देनार पन पचास रुपये आनी दोन टाईम वडापाव मिलेल. शिवाय सांच्याला एक कारटर. बोल कबूल हाय? " संत्या तोंडातून बिडीचा धुर काढत बोलला.
" आरं पन काम काय हाय? " मी साशंकपणे विचारले, कारण पन्नास रुपये दोन टाईम वडापाव आणि वर क्वॉर्टर म्हणजे जरा जास्तच होतं.
" अरं काय नाही. पार्टीची सभा हाय. आमदार येनार हाय. तवा मंडप उभारायचा हाय. ही दोगा वर चडतील तू फकत् खालून बांबू वर दियाचे. फार फार तीन तासाचा काम हाय. बीगी बीगी हात चालवलाव तर अकराच्या आधी संपल सगला काम. " संत्याने चहा चा कप खाली ठेवला आणि खिशातून पैसे काढले.
" दुपारपर्यंत पैसे घेणार, नंतर वडापाव आनी चाय सर्वांना फ्री द्यायची हाय. अध्यक्षांनी स्पॉन्सर केलाय. सर्वांना वडापाव आनी चाय. मिटिंग ला येनाऱ्या सर्वांना ही व्यवस्था हाय. " चहावाल्या तुकारामने ही नविन बातमी पुरवली. हे म्हणजे सोने पे सुहागा वाली बात झाली.
" व्वा रं गड्या.. बोल कुठं करायचाय मंडाप? मी तयार एकदम " माझ्या आनंदाचा पारावारच नव्हता.
डोळ्यासमोर आजचा दिवस जबरदस्तच जाणार असंच दिसत होतं. पोटभर वडापाव.. पन्नास रुपये, वर क्वॉर्टर.. झाला की दिवस साजरा.
अचानक कशी का जाणे..
सुंद्री ची आठवण आली. काल सुद्धा तीने दिवसभर फक्त एकच वडापाव खाल्ला होता. तीचं एक बरं होतं, पोटात काही नसलं तरी एक मोटली घशात ओतली की ती शांतपणे झोपायची.
काल तर तिला दोन मोटल्या दिल्या होत्या. मस्त पिऊन झोपली होती. काल माझी दीडशे रुपये मजूरी आणि त्यावर तीन मोटल्या दारु, वर वडापाव असा भरगच्च ऐवज होता. पण नंदू सुताराची थकबाकी त्याने वसूल केली आणि हातात केवळ वीस रुपये राहीले.
तिने दोन वडापाव खाल्ले आणि पिऊन झोपली होती.
तिची आठवण यायला आणि ती यायला एकच वेळ. तिला पटकन जाऊन फुकटच्या वडापावची बातमी सांगितली. ती खुशच झाली.
" मी हिथेच बसून ऱ्हाते. वडापाव सुरु झाला की मना बोलवा. " असं बोलून ती तिथे ठेवलेल्या बाकड्यावर जाऊन बसली.
एरवी त्या बाकड्यावर आम्हाला बसू दिलं नसतं पण आज कामच तिथे सुरु होते मग नाही म्हणायला होतंच कोण?
काम नव्हतंच तसं फार. बारा पर्यंत मंडप पुर्ण झाला. फुकटची चाय आणि दोन वडापाव... एक सुंद्रीला दिला. आता सभा संपली की, मंडप मोडला की मजूरी आणि क्वॉर्टर मिळणार. तोवर संत्याने झिल्याच्या मेहेरबानीने मिळालेली एक मोटली दोघांनी अर्धी अर्धी घेतली.
सभा सुरु झाली. आमदार, अध्यक्ष, नगराध्यक्ष, सर्व कार्यकर्ते कडक इस्त्रीचे कपडे घालून आले होते. एकेकांनी लंबी चौडी भाषणे केली. " आमच्या पक्षाला पुन्हा निवडून दिले तर जिल्ह्यात एकही गरीब राहणार नाही. सर्वांना कामे मिळतील. समाजातील सर्व घटकांना सोबत घेऊन जाणारा आमचा पक्ष आहे.. "
मोठ्या मोठ्या बाता ऐकत, कार्यकर्त्यांनी टाळ्या मारल्या की टाळ्या ठोकत संध्याकाळचे पाच वाजले.
सुंद्री बायकांमध्येच पण एका बाजूला बसली होती.
नाकात हळू हळू वडापावचा वास येऊ लागला. सभा संपायच्या मार्गावरच होती. वाटपासाठी वडापाव तयार होत होते.
अध्यक्षांनी सभा संपल्यावर सर्वांना चहा पाण्याची व्यवस्था केली आहे असे सांगताच तुकारामच्या टपरी समोर झुंबड उडाली. माझ्या हातात कसा बसा एक वडापाव लागला. सुंद्री गर्दीत कुठे दिसतेय का ते पाहू लागलो.
आता ती त्या बाकड्यावरच बसली होती. तिच्या हातात वडापाव होता. दहा मिनीटातच गर्दी पांगली. अजून एक दोन वडापाव मिळतात का हे पाहू लागलो. त्यासाठी तुकारामच्या टपरीत घुसलो.
" हाय काय रं? एकाददुसरा " मी विचारलं.
" नाय रं... शंबर वडापाव सांगितलं व्हतं.. ऱ्हातात व्हय? चाय पायजे तर घे, ती लय बाकी हाय " तुकारामने अध्यक्षांनी दिलेले पैसे मोजत सांगितले.
" नाय नको.. यक भेटलाय तो पुरल मना. तो संत्या कुठं गेला रं? मांजी मंजरी बाकी हाय त्याच्याकडं. " मी निराशेने बोललो.
" अरं हो.. तुला द्यायला सांगितलेलं. पन्नास रुपये आणि एक क्वॉर्टर . तो गेला तालुक्याला, पन मंडप मोडल्यावरच.. जा लवकर काम कर आनी मंग पैसे घेऊन जा. "
सुन्या आणि झिल्या तिकडे मंडपावर चढले पण होते. पंधरा मिनीटात मंडप मोडून झाला. माझं काम झालं तसं मी क्वॉर्टर मजूरी घेऊन निघालो. सुंद्रीसुद्धा सोबत निघाली.
" पन्नास रुपये हात न्हवं? मंग आंजून दोन मोटल्या येतील त्यात.
तूमी कारटर पिवा, मना मोटल्या द्या. " सुंद्री हातातल्या पैशांकडे बघत बोलली.
" बरा तू म्हनतास तर तसाच करु " मी खुश..., अख्खी क्वॉर्टर मला मिळणार होती.
लगेच जाऊन दोन मोटल्या आणून सुंद्रीच्या हवाली केल्या.
एव्हाना अंधार पडला होता. दोघांवरही दारुचा अंमल पुर्ण चढू लागला. मोरीजवळ आलो सुंद्री म्हणाली
" बस इथे... मला नाय चालवत आता. बसूनशान कड आलाय. मी झोपते हितंच " असं म्हणून ती मोरीवरच फतकल मांडून बसली.
मला सुद्धा चालवत नव्हते. मी पण दमलोच होतो....
बसलो तिथेच तिच्यासोबत...
हळू हळू दारु मेंदूवर आणि कडाक्याची थंडी शरीरावर परीणाम करत होती.
डोळे आपोआपच जड झाले.. आणि..


तोंडावर कडक ऊन झोंबू लागले.
" च्यायला यांच्या.. झेपत नाहीत तर पितात कशाला? सकाळ सकाळ नको ते बघायला "
कोणीतरी बाजूने शिव्या देत गेले.
मी उठून उभा राहीलो..
सुंद्री अजून मोरीवरच झोपून होती. तिला जाऊन हलवले.
" सुंद्रे.. उठ.. आगं लोक इयाला लागली रस्त्याला. "
पण तीने काहीच प्रतिसाद दिला नाही, म्हणून सवयीप्रमाणे तिला एक लाथ मारली. इतकी वर्ष माझ्या एका लाथेने जागेवर येणारी सुंद्री आज अजिबात हलली सुद्धा नाही.
मी तिच्या अंगावरुन तिच्या चेहऱ्याकडे पाहीलं......
एक माशी तिच्या नाकात आत बाहेर करत होती.
सुंद्री पुर्ण थंड पडली होती...
- बिझ सं जय ( ६ नोव्हेंबर , २०१६)

मदत

.... मदत ...



एकीकडे विनायकने दिलेली बातमी आणि दुसरीकडे पैसे नसल्याची खंत.. दोन्ही भावनांची सरमिसळ होत होती. नेमके काय करावे तेच कळत नव्हते. पंधरा लाख ही काही थोडी थोडकी रक्कम नव्हती.
नाही म्हणायला सर्व शेयर विकून वीस पंचवीस लाख आरामात उभे राहिले असते. पण ती रक्कम अकाउंट मध्ये दिसायला अजून चार पाच दिवस लागणार. काही कळत नव्हते की काय करावे. विनायकचे नशीब इतकं चांगलं की डॉक्टरकीच्या एका परीक्षेसाठी त्याने इंग्लंडमधल्या एका युनिव्हर्सिटीत स्कॉलरशीपसाठी निवेदन दिले होते. ते मंजूर करण्यात आले होते. विनायक खुप हुशार. या एका संधीने त्याचे आयुष्याचा मार्ग ठरणार होता. ही संधी जर त्याने मिळवली तर नक्कीच तो मोठा सर्जन होऊ शकणार होता.
पण विजासाठी एक रक्कम अकाउंट मध्ये दिसणे गरजेचे होते. पंधरा लाख.. पंधरा लाख...
काय करावे काही सुचतच नव्हते. एवढे पैसे एकदम देणार तरी कोण? घरातल्या माणसांकडूनही एवढे पैसे येतील अशी सुतराम शक्यता नव्हती.
शेवटी घरी सांगून टाकले...
" ही संधी आपण नाही गाठू शकत. शेयरचे पैसे ट्रान्सफर व्हायला दोन तीन दिवस लागतील. उद्या विजासाठीचा इंटरव्यूह.. नाहीच होणार शक्य. तरीही आपण प्रयत्न करुन पाहू.. विजा ऑफिसरला समजावून सांगू.. "
" बाबा.. विजा ऑफीसर आपला ओळखीचा आहे का?
त्यांना अकाउंटमध्ये पैसे दिसणे महत्त्वाचे आहे. जाऊ दे आता.. माझ्या नशिबातच नाही. हा विषय बंद करा आता. " विनायक निराश होऊन बोलला.
मला पहिल्यांदा मी किती नाकर्ता आहे याची जाणीव झाली. पैसे आहेत पण हातात नाही... काय उपयोग अशा संपत्तीचा?
यावेळी सिद्धीविनायक सुद्धा पावणार नाही.. दुपारी दर्शन घेऊन आलो सर्व जाऊन. उद्याचा दिवसच आहे हातात.
घराचे वातावरण सुतकी झालं. जेवण कधी झाले, मावशी काम करुन कधी गेल्या तेही समजले नाही.
झोपायची तयारी सुरु झाली....
तोच...
......................................
" हॅलो.. अहो ऐका ना..
पलीकडून अनूचा फोन होता.
" हां.. बोल की.. " मी नेहमीप्रमाणे बोललो.
" अहो.. मघाशी मावशी आलेल्या, त्या म्हणत होत्या की त्या समोरच्या गोखलेंच्या घरात काहीतरी वाईट घडलंय, सर्व तोंड पाडून बसलेत. म्हणून मी चौकशीसाठी फोन केला, तेव्हा आरती म्हणाली की त्यांना दोन दिवसांसाठी पंधरा लाखांची गरज आहे. विनायकला स्कॉलरशीपसाठी गरज आहे. त्यांच्याकडे पैसे आहेत पण शेयरमध्ये ते ट्रान्सफर व्हायला दोन दिवस लागतील, आणि उद्या इंटरव्यूह. बघा ना काही करता येईल का? पोराचं भविष्य बनेल ओ. " अनू तिकडून काकूळतीने सांगत होती.
" तू म्हणतेस ना? मग प्रयत्न तर करतो. माझ्याकडे आता तीन एक असतील. इकडे तिकडे विचारुन पाहतो. मिळाले तर फोन करतो तुला. " मी फोन कट केला.
डोळ्यासमोर त्या विनायकचा चेहरा आला.
माझी मुलगी आणि विनायक एकाच शाळेत. एकाच सोसायटीत असण्याखेरीज ही दुसरी ओळख होती आमची गोखले कुटूंबियांसोबत. मुलगा हुशार होताच. काही संशय नाही.
काय करावे.. काय करावे...
समोरच्या फोनचा रिसीव्हर उचलला. आणि बाजूची टेलिफोनची डायरी उघडली.
एक एक नाव वाचू लागलो.
वेदक.. शेठ वेदक.. सोन्याचे व्यापारी.
फोनवरची बटणे आपोआपच दाबली गेली.
" हॅलो. बोला. अनिलशेठ. आज कशी आमची आठवण झाली? "
कॉलरआयडी वरचा नंबर बघितला होता बहूतेक त्यांनी.
" नमस्कार वेदक.. एक काम होते. जरा वेगळे आहे. " असं म्हणून त्यांना गोखलेंची परिस्थिती समजावून सांगितली.
सर्व ऐकून घेत वेदक शेवटी बोलले
" अनिल तुम्ही शब्द टाकला आणि मी कधी नाही बोललो असं कधीतरी झालंय का? आणि हे तर पुण्य मिळवण्याचे काम दिसतंय मला. माझ्याकडे याक्षणी तीन लाख असतील. दोन दिवस असेच पडून राहणार तिजोरीत. त्यांनाही जरा पुण्य लाभू दे की. ..
आलोच अर्ध्या तासात तुमच्या ऑफिसला " असे म्हणून त्यांनी फोन ठेवला.
तीन आणि तीन सहा..
अजून नऊ हवेत.
टेलिफोन डायरी पुन्हा चाळली.
नरोत्तम शेठ.. डायमंड व्यापारी. रोज सकाळी हॉटेलला येऊन नाश्ता करुन, न चुकता नमस्कार करुन जाणारा आणि तितकाच खुशमस्कऱ्या माणूस..
हा नक्कीच मदत करु शकेल..
फोनच्या डायल वरुन बोटे फिरली.
" हॅलो.. कौन? " समोर नरोत्तमशेठच होते.
" नरोत्तम भाई, अनिल बात कर रहा हूं.. हॉटेल वाला. " मी हसत हसत बोललो.
" क्या बात है.. अनिल भाई.. तमे सामे थी फोन करी रह्यों छो? आज मारा बड्डे तो नथीं? " नरोत्तम भाई नेहमीप्रमाणे गडगडाटी हसले.
" नाही हो नरोत्तमभाई... एक महत्वाचे काम आहे. ... "
पुढे त्यांना गोखलेंची गोष्ट सांगितली.
" अनिलभाई... तुमचा दोस्त तो आपला दोस्त. पाच मेरी तिजोरीत असेलच. पण तीन दिवसांनी परत पायजे. गुजरातला पेमेंट पाटवायचे हाय.. हितेश ला पाठवतो घेऊन.. तरतच.. "
थँक्यू बोलायची संधी न देता नरोत्तमभाईंनी फोन कट केला.
सहा आणि पाच अकरा..
अजून चार बाकी..
सुहास...
त्याच्याकडे असतील.. नक्कीच असतील.
त्याचा नंबर तर तोंड पाठ.. दिवसातून अनेक फोन जे होतात.
" हॅलो.. सुहास....
अरे ऐक ना?
चार ची गरज आहे. ...
अरे तो विनायक आहे ना... हां तोच.. अरे त्याला इंग्लंडच्या युनिव्हर्सिटीत स्कॉलरशीप मिळालीय. पण पंधरा हवेत ना अकाउंटमध्ये.. "
त्याला पुर्ण गरज समजावून सांगितली..
" अरे अनिल.. माझ्याकडे दोन आहेत. अजून दोन कमी पडतील. " सुहास चुकचुकत बोलला.
" आता पाठवशील? आहे का कोणी की मी पाठवू कोणाला. "
" पाठवतो रे.. शुभम निघेल पाच दहा मिनीटातच, त्याच्या सोबतच पाठवतो. " सुहास हसत बोलला.
" थँक्स् रे... " मी बोलून गेलो.
" गप रे... आलाय मोठा शहाणा.. पाठवतो.. " सुहास ने फोन कट केला.
पुढच्या पंधरा मिनीटात माझ्या टेबलावर तेरा लाख रुपये होते.
दोन लाख कमी..
मी घरी फोन केला...
" अनू.. तेरा लाख जमा झाले.. दोन कमी पडताहेत. घरी बघ आहेत का? "
"काय???
तेरा लाख जमले?? इतक्या कमी वेळात? कोणी दिले? " ती तिकडे जबरदस्त आश्चर्यचकीत झाली असणार..
" हो खरंच... तुझा नवरा कसा कमाल आहे ते माहीत आहे ना तूला? " मी हसत हसत बोललो.
" ओ कमाल... थांबा बघते... फोन चालू ठेवा... आहेत तीन एक असतील.. " तिच्या या शब्दांनी माझी काळजी मिटली.
" आलो घरी.. मी आल्यावरच गोखलेंना फोन करु. "
सर्व पैसे पिशवीत भरुन. गाडीच्या साईड डीकीत टाकले.
घरी अनू वाटच बघत होती..
" करु फोन? तुम्हीच बोला...
..
..
..
हां.. हा घ्या रिंग येतेय.. "
..........................

" आता कोणी फोन केला असेल?
विनायक बघ रे जरा... " मी वैतागूनच बोललो.
" हॅलो.. हां.. हां.. हो आहेत जागे ते.. त्यांनाच देतो. " विनायक माझ्याकडे फिरुन बोलला..
" बाबा.. अनिल काका.. समोरच्या खोलीतले.. काहीतरी काम आहे म्हणताहेत. " रिसीव्हर माझ्या हातात देत.. विनायक गादी लावू लागला.
" हां अनिलशेठ. नमस्कार बोला..
काय म्हणताय?
..
हो.. पण..
काय?? काय??
अनिलशेठ मस्करी नका करु..
पंधरा लाख कोणी असे देईल का?
..
..
...
हो पण... तरीही.. जर खरं असेल तर हा मी येतो आत्ताच तुमच्या घरी..
त्याचे जे काही व्याज होईल ते मी भरायला तयार आहे..
..
..
हो, हा आलोच." फोन ठेवला आणि विनायककडे फिरलो..
" विनू.. झाली व्यवस्था पंधरा लाखांची.. त्या अनिलकाकांनी केली.. चल लवकर... त्यांनी घरी बोलावलेय. " एका दमात बोलून गेलो. आश्चर्य आणि आनंदाची संमिश्र प्रतिक्रिया विनायक कडून आली.
" काय बाबा? पंधरा लाख झाले? "
हो तू चल आधी त्यांच्याकडे.
आरती तर तोंडाकडे बघतच राहीली.. डोळ्यातून अश्रू गाळत.
" आलो आम्ही.. तू थांब. " म्हणून आम्ही दोघे गेलो अनिलशेठ कडे.
त्यांचा दरवाजा उघडाच होता.
घराचा उंबरठा ओलांडताना डोळ्यात पाणी भरले. आणि...
क्षणार्धात मला वाटलं की सिद्धीविनायक मंदिराच्या गाभाऱ्यात प्रवेश करतो आहे.
समोर " सिद्धीविनायक " आमच्यासाठी पिशवी भर
" विनायक चे भविष्य " घेऊन सोफ्यावर बसलेला दिसत होता.
- बिझ सं जय ( १ नोव्हेंबर २०१६)